Wstęp
I Charakterystyka twórcy zespołu
Twórcą dokumentów archiwalnych, tworzących zespół, pierwotnie była grupa ludzi skupiona wokół działań charytatywnych pn. Przytułek św. Franciszka Salezego (lata 1888 – 1902). W wyniku przekształceń wynikających między innymi z wymogów prawnych (długotrwały proces rejestracyjny), ostatecznie przybrała nazwę Towarzystwa Przytułku św. Franciszka Salezego w Warszawie (1903 rok).
Obecnie Towarzystwo Przytułku św. Franciszka Salezego w Warszawie to świecka instytucja opiekuńczo-filantropijna, której głównym celem statutowym jest „ … zapewnienie przytułku osobom obojga płci, starcom lub niezdolnym do pracy zarobkowej…”[1] . Pomoc i opieka nad osobami niezdolnymi do samodzielnej egzystencji realizowana jest za pośrednictwem Domu Pomocy Społecznej, dziś będącego jednostką organizacyjną Towarzystwa.
Pośród wielu, powstałych w XIX wieku instytucji dobroczynnych, Towarzystwo jest jedyną tego typu, istniejącą i działającą w tych samych realiach placówką w Warszawie. Pełni role opiekuńcze nieprzerwanie w tym samym obiekcie od 1897 roku. Budynek Domu Pomocy Społecznej, będąc nadal schronieniem dla niedołężnych i opuszczonych, jako świadek 120- letniej historii, jest niewątpliwie jedyną w swoim rodzaju pamiątką ruchu społecznikowskiego, a zarazem świadectwem wspaniałej filantropii warszawiaków. Powiązane z nim materiały archiwalne, zgodnie z zasadą proweniencji, posiadają unikalne walory poznawcze zawarte w niepowtarzalnym kontekście informacyjnym.
II Dzieje zespołu
Po długotrwałym procesie rejestracyjnym, władze carskie zatwierdziły formalnie w 1903 r. istnienie Towarzystwa. Od tego momentu stało się ono prawnym właścicielem gruntu, budynku oraz całej dokumentacji dotyczącej wcześniejszych działań Przytułku. Jej zachowane, ale nigdy nie porządkowane i nie ewidencjonowane fragmenty, obecnie tworzą usystematyzowany zespół archiwalny wchodzący w skład Archiwum Społecznego Towarzystwa.
Prace nad zespołem rozpoczęto w 2014 roku. Dokumenty spisano i ułożono chronologicznie. W 2016 r. Towarzystwo, otrzymując w ramach wspierania działań archiwistycznych, środki finansowe z Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, rozpoczęło prace nad posiadanymi zbiorami. Uporządkowano, zakonserwowano, poddano digitalizacji i zewidencjonowano część archiwaliów objętych dotacją. Reszta dokumentów zostanie wprowadzona do ewidencji po uzyskaniu środków na ich zabezpieczenie i cyfryzację. Okoliczności dziejowe z pewnością nie były czynnikami sprzyjającymi zachowaniu całości archiwaliów, a zespół niewątpliwie uległ rozproszeniu. Mając przekonanie, że w siedzibie znajduje się jedynie niewielka część dokumentacji dotyczącej ponad stuletniej działalności Przytułku, Towarzystwo, prowadząc systematyczne kwerendy, opisywany zespół uważa za otwarty.
III Charakterystyka archiwalna zespołu
Materiały archiwalne tworzące zespół, dotyczą funkcjonowania Przytułku, działań które doprowadziły do zawiązania Towarzystwa oraz dokumentacji ponad 130 letniej pracy na rzecz potrzebujących. Stanowią dziedzictwo kulturowe nie tylko Towarzystwa ale również Stolicy. Dokumenty będące świadectwem minionych dziesięcioleci są źródłem unikalnej wiedzy na temat różnych dziedzin życia ówczesnej Warszawy. Jak w soczewce skupione są w nich informacje o działaniach filantropijnych, przemianach gospodarczych, politycznych i społecznych tamtych czasów. W bezwzględnych czasach zaborów Polski, wojen, okupacji, głodu i bezgranicznej rozpaczy są świadectwem niezwykłej ludzkiej empatii, miłosierdzia, hartu ducha i bohaterskich postaw Polek i Polaków.
Tytuł: Archiwum Społeczne Towarzystwa Przytułku św. Franciszka Salezego w Warszawie
Granice chronologiczne: 1888 – 2017
Granice terytorialne: Polska
Struktura opisu w Archiwum Społecznym Towarzystwa:
PL_1008 – kod archiwum
PL_1008_01 – numer zespołu
PL_1008_01_01 – numer serii
PL_1008_01_01_001 – numer jednostki archiwalnej
PL_1008_01_01_001_001 – numer dokumentu
PL_1008_01_01_001_001-001 – kolejna strona dokumentu
Serie w zespole PL_1088_01:
PL_1008_01_01 akta normatywne i dzienniki urzędowe: lata 1903-1945
PL_1008_01_02 korespondencja wpływająca i wychodząca: lata 1903 – 1979
PL_1008_01_03 rachunki i dokumenty finansowe oraz bankowe: lata 1912-1941
PL_1008_01_04 projekty, plany architektoniczne i dokumenty techniczne budynku Przytułku: lata 1895 – 1991
PL_1008_01_05 rejestry, ewidencje, kroniki, protokoły Towarzystwa: lata 1888 – 2010
PL_1008_01_06 opracowania i publikacje na temat Towarzystwa i Przytułku: rok 1982, 1984, 2015, 2017
Rozmiar/nośnik: 6 serii podzielonych na 24 jednostki archiwalne zawierające 139 obiektów, w tym: 74 dokumenty aktowe, 45 dokumentów architektonicznych, 12 ksiąg, 8 publikacji, łącznie 4 300 stron, w repozytorium cyfrowym ponad 2 500 plików w formacie TIFF o łącznej pojemności 180 GB
Stan fizykochemiczny: po kompleksowej konserwacji i digitalizacji, obiekty umieszczono w opakowaniach ochronnych z rezerwą alkaliczną
IV Zawartość zespołu
Zespół archiwaliów należy historycznie do Towarzystwa. Jest to dokumentacja jego prac statutowych: budowy i prowadzenia Przytułku, protokołów posiedzeń Zarządu, walnych zgromadzeń, korespondencja urzędowa, etc.
XIX i XX wieczne dokumenty wiążą się z historią miasta, osobami działającymi i pracującymi w owych latach w Warszawie oraz z mieszkańcami Przytułku.
Są świadectwem ówczesnego kosmopolityzmu, tolerancji religijnej i solidarności społecznej, a także unikalnym studium socjologicznym tamtych czasów.
Dla Towarzystwa stanowią bezcenną pamiątkę oraz zbiór niezliczonych, stale wykorzystywanych informacji.
Na Zespół składają się oryginały dokumentów, opracowania, odpisy, wyciągi oraz kopie zaginionych oryginałów. Można wyodrębnić w nim cztery zasadnicze grupy aktowe:
- Dokumentację administracyjną taką jak: korespondencja wpływająca i wychodząca, rachunki i dokumenty finansowe oraz bankowe z firmowymi nagłówkami, akta normatywne i dzienniki urzędowe, opracowania nt. Przytułku; większość z okresu zaboru rosyjskiego i 20-lecia międzywojennego; wykonane na papierze maszynowym z zachowanymi pieczęciami tuszowymi i lakowymi, niekiedy sznurami pieczętnymi, dokumenty obcojęzyczne zostały przetłumaczone na język polski.
- Projekty architektoniczne, rysunki techniczne budynków Przytułku oraz plany terenu; o niestandardowych wymiarach; wykonane na jedwabiu apreturowanym, płótnie i kalce technicznej, kalce płóciennej i kartonie (plany), wpisy wykonane tuszem, atramentem, ołówkami i kredkami, malatura wykonana akwarelami, obecne pieczęcie lakowe i tuszowe, sznury pieczętne, znaki skarbowe, etc.
- Dokumenty w formie książkowej w tym: rejestr pensjonariuszy – księga ze skorowidzem, cztery księgi ewidencyjne przyjętych do Przytułku z opisem każdej osoby, księgę protokołów z corocznych walnych zgromadzeń Towarzystwa (pierwsze osiem protokołów zapisane w j. rosyjskim), kroniki Przytułku – spisywane ówczesne wydarzenia ilustrowane zdjęciami i wycinkami prasowymi; wpisy we wszystkich księgach wykonane są ręczne atramentem lub tuszem.
- Opracowania i publikacje na temat historii Przytułku i Towarzystwa, to ostatnia jednostka stworzona w archiwum. Tworzą ją wydawnictwa współczesne, ilustrujące zarówno historyczne jak i obecne dokonania Towarzystwa. Zawierają zestaw chronologicznie uporządkowanych informacji, archiwalnych ilustracji i zdjęć obrazujących przytułkowe działania, ze szczególnym uwzględnieniem początkowych lat organizacji pracy filantropijnej. Są z jednej strony kompendium wiedzy, z drugiej miłym dla oka podsumowaniem 120 letniej historii.
Datowanie zespołu dokumentów: XIX i XX w.
V Metody porządkowania
W celu optymalnego zarządzania, skutecznej popularyzacji i łatwiejszego udostępniania zespołu Społecznego Archiwum Towarzystwa, opracowano i zastosowano pomoce ewidencyjne w postaci inwentarza kartkowego ze wstępem oraz elektroniczną bazę danych.
W systemie analogowym, akta zespołu zostały uporządkowane w oparciu o wytyczne metodyczne stosowane w archiwach państwowych zgodnie z wymogami systemu ISAD(G). Materiały wchodzące w skład zespołu zostały podzielone na teczki rzeczowe. Całość otrzymała układ uwzględniający podział na serie odpowiadające zawartości merytorycznej teczek. Ze względu na opracowywanie i opis zbioru do poziomu dokumentu, zastosowano numerowanie kolejnych dokumentów wraz z podaniem ilości stron każdego z nich.
W systemie cyfrowym, zespół wpisano do Otwartego Systemu Archiwizacyjnego OSA, autorstwa Ośrodka KARTA, oraz utworzono zakładkę dedykowaną archiwum na stronie internetowej Towarzystwa https://przytuleksalezego.pl/archiwum-spoleczne-towarzystwa/ .
W usystematyzowany sposób zaprezentowano tu zasób obiektów archiwalnych opisanych wg. instrukcji ISAD(G). Równolegle , zakładka daje możliwość zapoznania się ze skanami dokumentów w doskonałej rozdzielczości. Dzięki tym zabiegom, dokonania garstki społeczników, zobrazowane elektronicznie mogą być udostępniane na całym świecie.
Oryginały dokumentów należące do zespołu archiwalnego mogą być udostępniane (bezpłatnie) w siedzibie Towarzystwa po wcześniejszym umówieniu:
Towarzystwo Przytułku św. Franciszka Salezego w Warszawie, ul. Solec 36a, 00-394 Warszawa,
telefony: 22 625 63 42, 22 625 63 43
formularz kontakt na stronie Towarzystwa – https://przytuleksalezego.pl/kontakt/formularz-kontaktowy/
e-mail – przytuleksalezego@gmail.com
opis zespołu – stan na 31.12.2017
[1] Aktualny Statut Towarzystwa Przytułku św. Franciszka Salezego w Warszawie, fragment z §3